«Այսօր սոդոմ-գոմորի ժամանակները վերադառնում են»

«ԴԻԼԵՏԱՆՏԻԶՄՆ «ՈՒՏՈՒՄ» Է ՊՐՈՖԵՍԻՈՆԱԼԻԶՄԸ»
Թատերական նոր մտածելակերպ և ազատ բեմի ինստիտուտ. սրանք են այն կարևոր բացթողումները, որոնք խանգարում են հայ թատրոնի միջազգային ճանաչմանը։ Այս կարծիքին է դերասան, «Շարմ Հոլդինգ» ՍՊԸ-ի փոխտնօրեն ՀՐԱՆՏ ԹՈԽԱՏՅԱՆԸ։
- Խորհրդային Միության փլուզման հետ թատերական կյանքը մեզանում հետին պլան մղվեց: Այդ կորուստն այսօր վերագտե՞լ ենք։
- Այդ տարիներին, իսկապես, մենք թատերական մեծ կորուստ ունեցանք, բայց այժմ, կարծում եմ, վերագտել ենք մեզ: Այսօր գործում են բոլոր թատրոնները, և ներկայացումների պակաս չունենք: Կարևորում եմ նաև թատերական երկու միջազգային փառատոները, որոնք անցկացվում են Երևանում. այս տարի նրանց միացավ նաև երրորդը` մնջախաղի փառատոնը: Այս ամենը նշանակում է, որ թատրոնը տեղում չի դոփում: Միաժամանակ մեր թատրոնը կտրված է աշխարհից, իսկ հյուրախաղային քաղաքականությունը բավականին բարդ ու ծախսատար է մեր երկրում, քանի որ թատերական հյուրախաղերն անչափ թանկ հաճույք են, ուստի այս փառատոները նշանակալի դեր ունեն թե՛ այլ թատրոնների հետ շփման, թե՛ մեր ներկայացումները նրանց ճանաչելի դարձնելու գործում: Վստահ եմ` մենք ունենք ներկայացումներ, որոնք հանգիստ խղճով կարող ենք ներկայացնել աշխարհին, և որոնք կարող են պատվաբեր լինել մեզ համար:
- Ի՞նչն է պակասում այսօր մեր թատրոնին:
- Թատերական նոր մտածելակերպը: Մեր մտածելակերպն ու, ընդհանրապես, մոտեցումը թատրոնին հնացած են, քանի որ մենք չունենք ազատ բեմի ինստիտուտ, որն այսօր շատ կարևոր է ողջ աշխարհում: Ազատ բեմի ինստիտուտը թատերական նոր կամ խառը խմբերի ստեղծման հնարավորություն է տալիս: Այսպես ստեղծվեց մեր «Անտրիպրիզ» ստեղծագործական խումբը, որի ներսում ևս ստեղծվում են առանձին խմբեր և աշխատում կարճ ժամանակահատված` ինչպես «Խաթաբալադայում» կամ երկար` ինչպես «Mea Culpa»- ում, որն արդեն վեց տարի է, ինչ բեմի վրա է: Նույն կերպ է աշխատում Վարդան Պետրոսյանը, վերջերս նաև` Միքայել Պողոսյանը: Բայց, որպեսզի այս կերպ ստեղծված նախագծերն ավելի շատ ու արդյունավետ լինեն, միանշանակ պետք են ազատ բեմեր: Այսօր մենք ունենք մեկ ազատ բեմ` Կամերային երաժշտական թատրոնի բեմը: Իսկ դա շատ քիչ է:
-Հաղթահարելով որոշակի դժվարություններ` մեզանում անփոփո՞խ մնաց թատրոնը։
- Անկախ ամեն ինչից ու ամեն դժվարությունից` թատրոնի դերն անփոփոխ է: Թատրոնը երբեք չի կարող հնանալ իր ձևի և որակի մեջ, քանի որ մշտապես դասվում է ժամանակակից արվեստների տեսակին: Հայ հանդիսատեսի թատերասեր լինելն ապացուցված է, և դրա լավագույն վկայությունն այսօրվա մեր թատրոնների լեփ-լեցուն դահլիճներն են: Այսինքն` թատրոնը պահանջված է: Այսօր մենք գրեթե թատերագրություն չունենք, և թատերագրությամբ կամ թատերական ներկայացումների վերլուծությամբ զբաղվում են մարդիկ, ովքեր պարզապես դրա իրավունքը չունեն: Նրանց վերլուծության արդյունքում էլ ստացվում է, որ այսօր մենք թատրոն չունենք: Սա անթույլատրելի է, այսպես դիլետանտիզմն «ուտում է» պրոֆեսիոնալիզմը: Մենք չունենք դրամատուրգիա, փորձում ենք համաշխարհային դրամատուրգիայից որոշ բաներ վերցնել, թարգմանել, ինչը ժամանակ և ուժ է խլում ու նաև բավականին թանկ հաճույք է:
-Կհաջողվի՞ լրացնել այդ բացը:
- Ժամանակի ընթացքում անպայման այն կլրացվի, պարզապես ընթացքը կարող է մի քիչ երկար տևել: Այս խնդիրը կլուծվի, երբ ի հայտ գան նոր խմբեր, թատրոնի նոր ձևեր, որոնք կհամապատասխանեն թատրոնի ներկայացրած միջազգային պահանջներին: Իսկ դրա համար անհրաժեշտ է հաճախակի շփվել միջազգային թատրոնների հետ: Այսօր հենց իրենք` թատրոնի ներկայացուցիչներից շատերն են ասում, որ մենք թատրոն չունենք, ինչն ուղղակի հանցանք եմ համարում: Այդպես կարելի է կոտրել երիտասարդի մեջ սերն ու հետաքրքրությունը դեպի թատրոնը, և նա ընդմիշտ կհեռանա թատրոնից:
-Ձեր մասնակցությամբ ամենահաջողված բեմադրություններից մեկը «Mea Culpa»-ն է («Իմ մեղքը»): Մեր իրականության մեջ շա՞տ են մեղքերը:
- Մարդկային մեղքերը միշտ էլ շատ են: Դրա համար էլ մենք ունենք այսօրվա քաոսային վիճակը: Այսօր սոդոմ-գոմորի ժամանակները վերադառնում են, ինչի համար ցավում եմ: Մեր իրականության մեջ ինչ-որ բան խախտվել է, և այն ոչ մի կերպ չի ուզում իր նախկին վիճակին վերադառնալ, կամ մենք չենք ուզում վերադարձնել, ինչն էլ իր ազդեցությունն է թողնում գրականության, թատրոնի, կինոյի, երաժշտության, կերպարվեստի վրա: Նկատե՞լ եք՝ վերջերս, երբ մենք ուզում ենք անդրադառնալ մեր արվեստին, դեպի անցյալն ենք գնում և այնպիսի փայլուն անուններ տալիս, որոնցից շատերը, ցավոք, այլևս մեզ հետ չեն: Մինչդեռ մենք պատերազմում հաղթած երկիր ենք, և մեր արվեստը պետք է որ ցայտուն վերելք ապրեր, ինչպես լինում է նման դեպքերում:
- Գուցե այն պատճառով, որ մենք` հայերս, սիրում ենք ներկան գնահատելու չափանիշ համարել անցյա՞լը:
- Մենք մի քանի վատագույն արտահայտություններ ունենք` «Գնա մեռի, արի սիրեմ», կամ` «Որտեղ հաց, այնտեղ կաց», որոնք արմատացել են մեր մտածելակերպի մեջ: Ի վերջո, ժամանակն է, որ գնահատենք մեր ունեցածը: Այսօր մենք ունենք փայլուն անուններ, որոնք քայլում են մեր կողքին կամ բեմ են բարձրանում, բայց նրանց, հավանաբար, գնահատելու ենք վաղը:
-Այսօր պետական համապատասխան ուշադրություն հատկացվո՞ւմ է արվեստին ու արվեստի գործիչներին:
- Մի ասացվածք էլ կա` «Տաշած քարը գետնին չի մնա»: Եթե ուշադրության արժանի աշխատանք ես անում, գուցե փոքր-ինչ ուշ, բայց անպայման կգնահատվի: Եթե անգամ պետությունն անուշադիր գտնվի` չհասկանալով, թե դա ինչ բան է (քանի որ մեր չինովնիկներից շատերն իրենց կյանքում թատրոն չեն այցելել), վստահ եմ, որ կգտնվեն մարդիկ, ովքեր կգնահատեն այդ մարդկանց ու նրանց աշխատանքը: Ինչ վերաբերում է պետության աջակցությանը, իր ուժերի ներածին չափով փորձում է աջակցել, բայց, կարծում եմ, կարելի է ավելի շատ գումար տրամադրել արվեստի զարգացմանը, քանի որ այսօր կարող ենք «վաճառել» այն: Մենք ունենք բարձր կատարողական արվեստ, որը հանգիստ կարող ենք ներկայացնել աշխարհին, եթե մի փոքր գումար ծախսենք: Ցավոք, այսօր աշխարհը հիանում է վրացական «Ջորջիան լեգենդ» պարի խմբի կատարումներով, բայց նույնը կարող էր անել մեր պարի պետական անսամբլը, որը ժամանակին եղել է այդպիսին: Երաժշտությունը, իսկապես, սահմաններ չի ճանաչում, իսկ թատրոնն ունի իր խնդիրները, հատկապես լեզվական խնդիրը: Միայն Ջիվան Գասպարյանը շատ քիչ է երկիր ներկայացնելու համար, ընդ որում, նրան էլ աշխարհին ներկայացնելու համար մենք առանձնապես ջանք չենք գործադրել. ուրիշներն են նրան տարել: Այսօր եվրոպական կամ համաշխարհային բեմերում մենք ունենք հրաշալի կատարողներ, որոնք, ցավոք, չեն փայլում մեր բեմերում, որովհետև նրանց չենք կարողանում պահել։ Դա է մեր մեղքը: Կարծում եմ՝ եթե մշակույթի նախարարությունն ունենար պրոդյուսերական կենտրոն և հատուկ աջակցության ֆոնդ, որի միջոցները կարող են առաջանալ, ասենք, հենց մեր` արվեստի աշխարհի կամ արվեստասեր մարդկանց օժանդակությամբ, հնարավոր կլինի աջակցել մեր արժանի արվեստագետներին, ինչու չէ՝ նաև նպաստել նոր անունների հայտնաբերման և համաշխարհային բեմերից նրանց ներկայացման գործին: Այդ դեպքում նրանք անպայման հայրենիք կվերադառնան, քանի որ կզգան, որ պետության ուշադրության կենտրոնում են: Որովհետև մայր հողից ստացած սնուցումն ուղղակի անհրաժեշտություն է ստեղծագործող մարդու համար, և այլ երկրում դրան չի փոխարինի ոչ մի արքունական պալատ կամ անմահական այգի:
ԶՐՈՒՑԵՑ Արմինե ԳԱՍՊԱՐՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ